Το πρόβλημα της εκπαίδευσης στην επιχειρηματικότητα
Κωνσταντίνος Μπουρλετίδης (Αποφ. 90)*
Το πρόβλημα της εκπαίδευσης στην επιχειρηματικότητα
Πολύ κουβέντα γίνεται τα τελευταία χρόνια για την εισαγωγή μαθημάτων και δραστηριοτήτων στην επιχειρηματικότητα σε όλα τα επίπεδα του Ελληνικού Εκπαιδευτικού μας συστήματος. Ο αναγνώστης δεν θα πρέπει να ξεχνά, ότι το Ελληνικό Δημόσιο Εκπαιδευτικό Σύστημα και οι λειτουργοί του απεχθάνονται την εισαγωγή μοντέλων εκπαίδευσης που ενισχύουν τη σχέση με την αγορά, τις επιχειρήσεις, το κέρδος, την αξιολόγηση και τη λειτουργία της σχολικής μονάδας με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια.
Από την άλλη πλευρά όμως, δεν πρέπει να παραγνωρίζεται το γεγονός ότι οι Έλληνες είμαστε έθνος εμπόρων και επιχειρηματιών κάτι που αποδεικνύεται μέσα από την τη Ελληνική Ιστορία: Τόσο οι αρχαίοι Έλληνες, οι οποίοι διέσχιζαν με τις τριήρεις τους τη Μεσόγειο μεταφέροντας εμπορεύματα και δημιουργώντας αγορές, όσο και οι σύγχρονοι Έλληνες επιχειρηματίες, πολλοί εκ των οποίων έγιναν και μεγάλοι ευεργέτες, όπως ο Κωνσταντίνος Ιωνίδης ή Ιπλιξής, που δημιούργησε τόσο το σχολείο μας όσο και το Πανεπιστήμιο Αθηνών, αποτελούν απόδειξη ότι το «επιχειρείν» για τους Έλληνες δεν αποτελεί «μόδα», αλλά τρόπο κοινωνικής συμπεριφοράς και εξέλιξης ενός ολόκληρου λαού.
Το μάθημα της επιχειρηματικότητας, όπως αυτό διδάσκεται ήδη σε πολλά Ελληνικά Πανεπιστήμια και θα διδαχθεί και στα Επαγγελματικά Λύκεια από το σχολικό έτος 2010-2011, δεν αποτελεί ένα συμβατικό και συνηθισμένο μάθημα που περιορίζεται στην από έδρας διδασκαλία. Αποτελεί μια σύνθετη εκπαιδευτική δραστηριότητα που έχει σκοπό να εμπλουτίσει τις γνώσεις των μαθητών για τη δημιουργία, οργάνωση και εξέλιξη μιας επιχειρηματικής προσπάθειας, ώστε με άμεσο και ευχάριστο τρόπο να κατανοήσουν την έννοια της «επιχειρηματικότητας», ανεξάρτητα από το εάν θα δημιουργήσουν τη δική τους επιχείρηση ή όχι. Στόχο έχει να ακονίσει τη δημιουργικότητα και την καινοτομικότητα των μαθητών και των φοιτητών μέσα από ομαδικές εργασίας, παιχνίδια προσομοίωσης, εκπαιδευτικές επισκέψεις σε επιχειρήσεις και οργανισμούς, συμμετοχή σε εικονικές επιχειρήσεις κ.α
Είναι γεγονός ότι το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, δεν είχε δώσει ιδιαίτερη έμφαση μέχρι τέλη της δεκαετίας του ’90, στη διδασκαλία και ανάπτυξη της εκπαιδευτικής δραστηριότητας «επιχειρηματικότητα». Η επιχειρηματικότητα ουδέποτε προβλήθηκε στο πλαίσιο του σχολικού επαγγελματικού προσανατολισμού ως εναλλακτική επαγγελματική επιλογή των αποφοίτων του ελληνικού σχολείου. Ανέκαθεν υπήρχαν ιδεολογικού χαρακτήρα αντιρρήσεις για την εισαγωγή μαθημάτων και δραστηριοτήτων επιχειρηματικότητας με το σκεπτικό της κρυφής εισαγωγής του νεοκλασικού μοντέλου στην εκπαίδευση καθώς και εννοιών όπως αυτή του κέρδους αλλά και τη σύνδεση του σχολείου με την έννοια της αγοράς και των επιχειρήσεων που θεωρείτο κατακριτέο. Εξαίρεση αποτελούσε η δευτεροβάθμια τεχνική εκπαίδευση. Αποτέλεσμα των ανωτέρω ήταν το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα να προσανατολίζει τους νέους σε αυτό που καλείται «How to take a job», δηλαδή στην ανεύρεση εργασίας, και όχι στο «How to make a job», δηλαδή στην επιχειρηματικότητα.
Η προβληματικότητα της σχέσης του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος με την επιχειρηματικότητα είναι όμως ζήτημα πολύ ευρύτερο από την ικανότητά του να παρέχει σχετικές γνώσεις γύρω από το επιχειρείν. Όπως φαίνεται το κρισιμότερο ζήτημα είναι το πώς το εκπαιδευτικό σύστημα επιδρά αρνητικά σε δύο από τις βασικές προϋποθέσεις του «επιχειρείν», την καινοτομία και τη δημιουργικότητα (Ιωαννίδης, 2007). Επίσης, δημιουργεί σημαντικά προβλήματα στην ανάπτυξη μιας σειράς κοινωνικών δεξιοτήτων, απόλυτα απαραιτήτων για την επιχειρηματικότητα.
Τα προβλήματα αυτά έχουν προκύψει αφενός από το γεγονός ότι το σχολείο λειτουργεί ως εξεταστικό κέντρο και προθάλαμος της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και αφετέρου από την προσκόλληση σε παρωχημένα μοντέλα «επιτυχίας», όπως αυτό της αποστήθισης. Η έμφαση στην αποστήθιση, που διατηρείται ακόμα ως βασικό συστατικό του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος στις δύο πρώτες βαθμίδες του, επιδρά αρνητικά στην ανάπτυξη απορροφητικής ικανότητας με δύο τρόπους. Πρώτον, δίνοντας προτεραιότητα στη στείρα απορρόφηση γνώσης, ουσιαστικά υποβαθμίζει την ανάπτυξη των κάτωθι κοινωνικών δεξιοτήτων:
(α) κριτική ικανότητα,
(β) δεξιότητα σύγκρισης,
(γ) δεξιότητα αντιπαράθεσης,
(δ) δεξιότητα περιγραφής,
(ε) ερμηνεία γεγονότων και θεωρήσεων,
(στ) ικανότητα επιχειρηματολογίας,
(ζ) ικανότητα ελέγχου γεγονότων,
(η) αξιολόγηση,
(θ) αμφισβήτηση,
(ι) ικανότητα παρατήρησης,
(ια) ικανότητα επίλυσης προβλημάτων,
(ιβ) ικανότητα παρουσίασης θεμάτων και κατάθεσης απόψεων.
Η υποβάθμιση των ανωτέρω δεξιοτήτων λόγω της απομνημόνευσης λειτουργεί απαγορευτικά για την ανάπτυξη της ικανότητας του μαθητή να επεξεργάζεται τη γνώση και να επιλέγει και να συνδυάζει εκείνα τα στοιχεία της που κρίνει ότι του είναι χρήσιμα σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο. Το αδιαφοροποίητο, λοιπόν, της γνώσης που κατακλύζει τον μαθητή της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης δεν συνοδεύεται από την ικανότητα επιλεκτικής και κριτικής στάσης απέναντι στη γνώση που του παρέχει το σχολείο (Ιωαννίδης, 2007).
Δεύτερον, η έμφαση στην αποστήθιση ενισχύει μια παθητική στάση απέναντι στη γνώση, όπου ο μαθητής μαθαίνει να θεωρεί ότι η γνώση είναι κάτι που μεταδίδεται από τον καθηγητή, χωρίς ο ίδιος να χρειάζεται να καταβάλει προσπάθεια για να την ανακαλύψει ή να την αναζητήσει.
Αντίστοιχα είναι τα προβλήματα που το σύστημα δημιουργεί σχετικά με τη δημιουργικότητα. Η έμφαση στην αποστήθιση προωθεί την πεποίθηση ότι ο δρόμος προς την επιτυχία απαιτεί απλώς τη δυνατότητα πιστής αναπαραγωγής της γνώσης που έχει αποκτηθεί, υποτιμώντας έτσι την ικανότητα μετατροπής της σε κάτι νέο.
Πολύ περισσότερο, το υπάρχον σύστημα ουσιαστικά αποθαρρύνει το μαθητή να σκεφτεί δημιουργικά, δεδομένου ότι σε καμιά βαθμίδα δεν αξιολογεί θετικά την οποιαδήποτε δημιουργική του πρωτοβουλία.
Οι κριτικές σκέψεις, που μόλις διατυπώθηκαν, για την ποιότητα του εκπαιδευτικού συστήματος στην Ελλάδα δεν παρουσιάζονται βέβαια για πρώτη φορά. Εμφανίζονται πολύ συχνά στο δημόσιο διάλογο για θέματα παιδείας, χωρίς, ωστόσο, να έχουν κατορθώσει μέχρι σήμερα να ληφθούν σοβαρά υπόψη από καμία από τις πολλές εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις που έχουν εισαχθεί τα τελευταία χρόνια. Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση αποτελεί βασική προϋπόθεση για την αποτελεσματική ενίσχυση της ποιοτικής επιχειρηματικότητας. Σε αυτήν τη βάση, μια τέτοια εκπαιδευτική μεταρρύθμιση ίσως αποτελεί τη σημαντικότερη «έμμεση» πολιτική για την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας και της καινοτομίας.
* Ο Κωνσταντίνος Μπουρλετίδης είναι Ειδ. Επιστημονικός Συνεργάτης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών σε θέματα ανάπτυξης εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων στην Επιχειρηματικότητα και την εξ αποστάσεως εκπαίδευση.
Βιβλιογραφία
Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ), (2007), Η Επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα 2006-2007, Παρατηρητήριο Επιχειρηματικότητας, Έκθεση GEM
- Iωαννίδης Σ., (2007), «Το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανταγωνιστικότητα Επιχειρηματικότητα» (2007-2013): Επισκόπηση από τη σκοπιά της ενίσχυσης της επιχειρηματικότητας» ΙΟΒΕ, Νοέμβριος
- Μπουρλετίδης Κ., (2010): Οικονομική Εκπαίδευση: Θεωρία και Τεχνικές Διδασκαλίας, Εκδόσεις ΕΥΡΑΣΙΑ, Αθήνα
- Πετράκης Π.Ε, Κωνσταντίνος Μπουρλετίδης (2004): «Τα βασικά διλήμματα του παιδαγωγικού προγράμματος και υλικού για την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας», Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Πανεπιστημίου Αθηνών, Discussion Paper, Φεβρουάριος 2004, Νο 2004/50
