«Η ΔΡΑΣΗ ΤΗΣ Ε.Π.Ο.Ν. στην Ιωνίδειο» Κώστας Θεοφάνους (απόφ. ’38)+(σε εκδήλωση με αφορμή τη συμπλήρωση 170 χρόνων από την ίδρυση του δήμου της πόλης μας διοργανώσαμε εκδήλωση στις 4.12.2005)
«Η ΔΡΑΣΗ ΤΗΣ Ε.Π.Ο.Ν. στην Ιωνίδειο»
Κώστας Θεοφάνους (απόφ. ’38)+
(σε εκδήλωση με αφορμή τη συμπλήρωση 170 χρόνων από την ίδρυση του δήμου της πόλης μας διοργανώσαμε εκδήλωση στις 4.12.2005)
Σχολικό έτος 1935 – 1936 στην τάξη Ε΄ Πρακτικού. Κατά το ίδιο σχολικό έτος, συνέβη το ακόλουθο περιστατικό. Ήταν παραμονές Χριστουγέννων. Την ώρα των Θρησκευτικών ο θεολόγος καθηγητής Θεόδωρος Κόντερης (πράκτορας της δικτατορικής Ασφάλειας) μπήκε στην αίθουσα συνοδευόμενος από έναν ιερωμένο με άμφια, που θα πρέπει να ήταν αρχιμανδρίτης, αφού είχε εγκόλπιο και φορούσε καλιμαύκι με πλερέζα. Ο καθηγητής μας είπε: «Ο πανοσιολογιότατος πατήρ Νικόδημος θα σας ομιλήσει περί της του Χριστού γεννήσεως, την οποίαν θα τιμήσομεν εντός ολίγων ημερών». Και αποχώρησε.
Ακολούθησε ζωηρός διάλογος μεταξύ του ιεροκήρυκα και των συμμαθητών μου. Αρχιμανδρίτης: «Είμαι ιεροκήρυξ, διπλωματούχος της Θεολογικής Σχολής Αθηνών. Θα σας απασχολήσω με το μέγιστο της θρησκείας μας γεγονός των Χριστουγέννων. Όπως καλώς γνωρίζετε, ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός, προ χιλίων εννιακοσίων τριάκοντα πέντε ετών, ήλθεν δια να σώσει το ανθρώπινο γένος εκ της προπατορικής αμαρτίας. Κατήλθεν ως Υιός του Θεού δια να κηρύξει τον θεϊκόν λόγον. Ενεσαρκώθη, όπως ακριβώς το διατυπώνει ο Ευαγγελιστής Ιωάννης δια της φράσεως: Και ο λόγος σαρξ εγένετο».
Μαθητής: «Πώς γίνεται, τα λόγια του Θεού να μετατραπούν σε ανθρώπινη σάρκα;». Αρχιμανδρίτης: «Δια της επιφοιτήσεως του Αγίου Πνεύματος». Μαθητής: «Δεν το καταλαβαίνω». Αρχιμανδρίτης: «Εάν δεν το αντιλαμβάνεσαι, τέκνον μου, σημαίνει πως είσαι βραδύνους». Μαθητής: «Ε, όχι και βραδύνους! Όχι και βραδύνους!». Αρχιμανδρίτης: «Ορθώς! Ορθώς! Ανακαλώ!».
«Και λοιπόν τέκνα μου αγαπητά» συνέχισε, «Άγγελός τις, κατελθών εξ ουρανού, προσέφερε εις την Παρθένον Μαρίαν κρίνον τον οποίον αυτή οσφρανθείσα έμεινε έγκυος». Άλλος μαθητής: «Με τον κρίνο έγκυος! Πώς γίνεται;» Αρχιμανδρίτης: «Εγένετο δια της επιφοιτήσεως του Αγίου Πνεύματος. Εάν δεν το αντιλαμβάνεσαι σημαίνει πως είσαι αδαής, τέκνον μου». Μαθητής: «Ε, όχι και αδαής! Όχι και αδαής». Αρχιμανδρίτης: «Ορθώς! Ορθώς! Ανακαλώ!».
«Και λοιπόν, τέκνα μου αγαπητά» συνέχισε, «η Παρθένος Μαρία έτεκεν άρρεν, ήγουν τον Υιόν του Θεού, εν τη φάτνη των αλόγων, εις Βηθλεέμ. Τότε, άγγελοι εξ ουρανού κατελθόντες έψαλλον: Δόξα εν υψίστοις Θεώ! Ενώ τρεις Μάγοι επορεύθησαν εκ Περσίας κομίζοντες βαρύτιμα δώρα». Άλλος μαθητής: «Οι Μάγοι πώς μάθανε στην Περσία ότι γεννήθηκε ο Υιός του Θεού;» Αρχιμανδρίτης: «Δια της επιφοιτήσεως του Αγίου Πνεύματος».
Άλλος μαθητής: «Τελικά, πατέρα Νικόδημε, τί είναι το Άγιον Πνεύμα;» Αρχιμανδρίτης: «Το Άγιον Πνεύμα είναι εν εκ των τριών στοιχείων τα οποία συνθέτουν την ιεράν της χριστιανικής πίστεως Τριάδα: Πατήρ, Υιός και Άγιον Πνεύμα. Ο Θεός είναι τριαδικός». Άλλος μαθητής: «Δηλαδή τα τρία αυτά στοιχεία αποτελούν μια ενότητα. Τα τρία είναι ένα και το ένα είναι τρία». Αρχιμανδρίτης: «Ακριβώς! Ακριβώς!». Μαθητές: «Αυτό δεν το καταλαβαίνουμε». Αρχιμανδρίτης έξαλλος: «Εάν τούτο δεν το αντιλαμβάνεσθε, σημαίνει πως είσθε πνευματικώς ανάπηροι!». Όλοι οι μαθητές μαζί: «Ε, όχι και ανάπηροι! Όχι και ανάπηροι». Ο Αρχιμανδρίτης οργισμένος βγήκε φουριόζος.
Έγινε σάλος. Πανδαιμόνιο. Της τρελής. Φωνές, γέλια, χαχανητά! Βαβούρα απερίγραπτη. Μπαίνουν ο Αρχιμανδρίτης και ο Κόντερης. Ο οποίος κατακόκκινος από θυμό, εξαπέλυσε εναντίον μας κραυγές βροντερές: «Είστε άπιστοι! Είστε άθεοι! Είστε κομμουνιστές! Θα καλέσω της Ασφάλεια να σας συλλάβει, να σας φυλακίσει!». Αρχιμανδρίτης, ήρεμος: «Όχι! Όχι! Κύριε συνάδελφε! Δεν είναι κακά παιδιά. Είναι καλά παιδιά. Μόνο που είναι απολολότα πρόβατα!». Εμείς όλοι μαζί: «Ε, όχι και πρόβατα! Όχι και πρόβατα!» Έγινε φασαρία. Μπαίνει ο Γυμνασιάρχης. Παρενέβη κατευναστικά και το επεισόδιο έληξε ομαλά.
Προς αποφυγή παρεξηγήσεως, επισημαίνω ότι, τότε, δεν είχα ακόμα οργανωθεί. Στην Ε΄ τάξη είχα μείνει στάσιμος για λόγους που δεν είναι του παρόντος. Παρατήρησα λοιπόν ότι οι συμμαθητές μου που απευθύνανε τις ερωτήσεις, λειτουργούσαν κατά κάποιον τρόπο συντονισμένο, σαν να είχαν κάνει κάποια κρυφή συνεννόηση. Αργότερα πληροφορήθηκα ότι ήταν μέλη της Κομμουνιστικής Νεολαίας στην οποία εντάχθηκα κι εγώ.
Και εντάχθηκα ως ακολούθως.
Με το συμμαθητή μου Νίκο Βιτσαξάκη ήμασταν γείτονες. Εκείνος κατοικούσε στην οδό Καραϊσκου 21 και εγώ στην Αλκιβιάδου 5. Συχνά επιστρέφαμε στα σπίτια μας μαζί. Ένα μεσημέρι μου λέει: « Κώστα, να σου πω κάτι;» «Τι;» τον ρωτάω. «Ξέρεις, στην τάξη μας έχει συγκροτηθεί μία ομάδα μιας οργάνωσης που λέγεται Κομμουνιστική Νεολαία. Θέλεις να ενταχθείς κι εσύ;» «Θα το σκεφτώ», του απάντησα. Το σκέφτηκα επί πολλές ώρες και το επόμενο μεσημέρι του λέω: «Δέχομαι, Νίκο». Έτσι έγινα μέλος του πυρήνα της τάξης μου στην Ο.Κ.Ν.Ε. (Ομοσπονδία των Κομμουνιστικών Νεολαίων Ελλάδας). Αυτό, στις αρχές του 1936, λίγους μήνες πριν από την 4η Αυγούστου όταν ο σπιθαμιαίος δικτάτορας Ιωάννης Μεταξάς εγκαθίδρυσε στη χώρα φασιστικό καθεστώς.
Στον πυρήνα ανήκαμε καμιά δεκαριά, δε χρειάζονται ονόματα, τα αναγράφω στο βιβλίο μου. Αναπτύσσαμε δραστηριότητα αντιδικτατορική, υποτυπώδη φυσικά και διασκεδαστική μερικές φορές, αν και ενίοτε επικίνδυνη, όπως στην ακόλουθη περίπτωση.
Συνεδριάζαμε σε όσα από τα σπίτια μας προσφέρονταν σε τέτοιου είδους συνάξεις. Καθοδηγητής μας αρχικά, ο εξωσχολικός Διονύσης Τραϊφόρος, αδερφός του Μίμη.
Σε μια τέτοια συνεδρίαση, τέλη του 1936, πήραμε την εντολή να σχεδιάσουμε στον τοίχο της καθεμιάς τουαλέτας, με κόκκινο μολύβι, το σφυροδρέπανο.
Την εκτέλεση αναλάβανε πέντε από μας, όσες ήταν οι τουαλέτες. Κατά το μεγάλο διάλειμμα, λίγα λεπτά πριν χτυπήσει το κουδούνι της εισόδου, εκείνοι που είχαν την εντολή μπήκαν στις τουαλέτες, εκτέλεσαν το έργο και βγήκαν τροχάδην για τις αίθουσες. Αλλά ο Νίκος Βιτσαξάκης, της Έκτης, καθυστέρησε και βγήκε λίγο αργότερα. Ο Νιόνιος, ο επιστάτης χαφιές κι αυτός, κάτι ψιλιάστηκε, μπήκε στην τουαλέτα την τελευταία κι αντίκρισε το σχέδιο. Έτρεξε στον Κόντερη και του είπε τα καθέκαστα. «Ποιος βγήκε τελευταίος;» «Ο Βιτσαξάκης.» Ο θεολόγος κάλεσε τον Ταβουλάρη, Διοικητή του Τμήματος Ασφαλείας Διώξεως Κομμουνιστών, ο οποίος απαίτησε απ’ το Συμβούλιο Καθηγητών, με εισήγηση του Κόντερη, να αποβληθεί δια παντός από όλα τα Γυμνάσια της χώρας, ο Νίκος Βιτσαξάκης. Έτσι, το παιδί αυτό καταστράφηκε επαγγελματικά με πρωτοβουλία του θεολόγου.
Στη δική μου περίπτωση τώρα. Ήταν άνοιξη του 1938. Στον διεθνή ορίζοντα πυκνώνανε τα σύννεφα που προμηνούσαν απειλητικά με την έκρηξη παγκοσμίου πολέμου. Στο Παρίσι συγκλήθηκε πανευρωπαϊκή διάσκεψη των Κομμουνιστικών Νεολαιών κατά της απειλής. Συντάχτηκε διακήρυξη αντιπολεμική. Ένα αντίγραφο πολυγραφημένο στα ελληνικά παραδόθηκε σ’ εμένα, ως καθοδηγητής, να συλλέξω υπογραφές απ’ τους μαθητές. Για να τους πείσω να υπογράψουν, έβαλα την υπογραφή μου ευανάγνωστη. Ο Νιόνιος, κάτι υποψιάστηκε. Πήγε και ειδοποίησε το θεολόγο. Αυτός ανέβηκε στην ταράτσα, με πλησίασε, μου πήρε τη διακήρυξη, τη διάβασε επιτροχάδην και: «ώστε έτσι, Θεοφάνους, ε; Κομμουνιστής, ε; Έλα μαζί μου», έκανε εξαγριωμένος. Με οδήγησε στο Γραφείο Καθηγητών. Στεκόμουν χαμένος μπροστά στους καθηγητές. Εκείνος μίλησε βροντερά: «Ζητώ από το Συμβούλιο να τιμωρηθεί αυστηρά ο μαθητής Θεοφάνους Κωνσταντίνος, της Έκτης Πρακτικού.» Και στρεφόμενος σ’ εμένα, αυστηρά: «Φύγε!» Τη συνέχεια μου την περιέγραψε ο μαθηματικός Σακελλαρίου, που με συμπαθούσε ιδιαιτέρως. Ο Κόντερης ζήτησε να μου επιβληθεί ποινή αποβολής δια παντός από όλα τα Γυμνάσια της χώρας, ως επικίνδυνος κομμουνιστής. Οι καθηγητές διαφώνησαν, αλλά δεν τολμούσανε v’ αντιδράσουν φοβούμενοι μη τυχόν χαρακτηριστούν κι εκείνοι κομμουνιστές. Τη λύση, ευνοϊκή για το θέμα μου, την έδωσε ο Γυμνασιάρχης Γιαννακάκης. Πήρε το μέρος μου, με υπερασπίστηκε λέγοντας πως θα ήταν άδικο να καταδικαστώ τόσο αυστηρά για ένα νεανικό παράπτωμα, πως η οικογένειά μου ήταν φτωχή και πως -το κυριότερο – ήμουν καλός στα μαθήματα. «Αυτό το επιβεβαιώνω κι εγώ», πρόσθεσε ο Σακελλαρίου. Τελικά, τιμωρήθηκα με εξαήμερη αποβολή. Έτσι, αποσοβήθηκε ο κίνδυνος να χάσω το μέλλον. Ευτυχώς.
Η αντιδικτατορική δραστηριότητα του πυρήνα μας δεν ήταν φυσικά πολύ έντονη, ήταν όμως σημαντικά ενδιαφέρουσα κατά το ότι μας προετοίμασε ψυχολογικά, μορφωτικά και οργανωτικά για τη μεγάλη και δραματική περιπέτεια της Εθνικής Αντίστασης. Αγωνιστήκαμε ενάντια στη δικτατορία με νεανικό ενθουσιασμό για τα ιδανικά της ελευθερίας, της δημοκρατίας, τα οποία άλλωστε μας συνόδευσαν κατά την αντιστασιακή θητεία μας και το σοσιαλισμό. Και αφήσαμε γόνιμη παρακαταθήκη για την επόμενη γενιά των αγωνιστών της Σχολής. Δημιουργήσαμε μια επαναστατική παράδοση για τους επιγενόμενους. Γι’ αυτό χάρηκα όταν διάβασα και περιέλαβα στο βιβλίο μου, τη μαρτυρία του Δημήτρη Σέρβου. Διέγνωσα σ’ αυτήν τη συνέχιση της δικής μας καταβολάδας, της δικής μας σποράς, μιας σποράς που βλάστησε στην Κατοχή με τη μορφή της Εθνικής Αντίστασης.
Εμείς οι Ουνίτες της Σχολής Μέσης Εκπαίδευσης, νεαρά παιδιά αυθόρμητα και ενθουσιώδη, είχαμε καταθέσει μια αγωνιστική αντιδικτατορική δραστηριότητα που περιλάβαινε ποικίλες κινητοποιήσεις. Αυτές αποφασίζονταν κατά τις τακτές συνεδριάσεις μας. Συχνά οι αποφάσεις λαμβάνονταν σε συνεργασία με τους πυρήνες άλλων γυμνασίων. Θυμάμαι ότι εγώ, ως εκπρόσωπος του πυρήνα της Σχολής μας συναντιόμουν με τους Ουνίτες εκπροσώπους του Γυμνασίου Κοκκινιάς. Οι εκπρόσωποι ήταν ο Γιάννης Κοντούλης και ο Ηλίας Ιωαννίδης. Μαζί, αποφασίζαμε διάφορες συντονισμένες ενέργειες.
Σας θυμίζω ότι όλα όσα περιέγραψα, διαδραματίστηκαν κατά τα τρία σχολικά έτη 1935 – 36, 1936 – 37 και 1937 – 38.
Δεν ξέρω αν τα συμβάντα που ανέφερα είναι σημαντικά ή ασήμαντα. Εκείνο που γνωρίζω είναι ότι για πρώτη φορά ακούγονται και γράφονται και δημοσιοποιούνται. Και ότι ίσως κάποιος ιστορικός του μέλλοντος να τα αξιοποιήσει και να συνάγει χρήσιμα συμπεράσματα. Επαναλαμβάνω «ίσως».
